eren, citeren, plagiëren

Steal a little and they throw you in jail / Steal a lot and they make you king. (Bob Dylan)

In de zomer van 2003 was Bob Dylan de gebeten hond. In onder andere Wall Street Journal en Time werd hij beschuldigd van het plagiëren van Confessions Of A Yakuza van Junichi Saga. Dylan gebruikte enkele regels uit dit boek voor songs op het album "Love And Theft" (2001). Dat de muzikant inspiratie voor zijn songs vond in literatuur, was niks nieuws voor de Dylan-liefhebber. Tijdens zijn hele carrière had hij hier en daar geleend uit boeken, songteksten, films, krantenberichten voor het schrijven van zijn songteksten en ook nadat journalisten in 2003 moord en brand schreeuwden over deze praktijk, ging hij hier vrolijk mee verder. 

En dat is ook niet zo vreemd. Het is onmogelijk om in een vacuüm te creëren. Iedere zichzelf respecterende kunstenaar staat op de schouders van zijn voorgangers.

Ik moest aan de in mijn ogen in 2003 ietwat overtrokken brand schreeuwende journalisten denken toen ik in één week tijd niet een, niet twee, maar drie keer op werk van citerende kunstenaars stuitte. 

een

Een paar jaar geleden belande ik tijdens een middag lamlendig bankhangen, zappend langs de kanalen op de beeldbuis in een documentaire over de Israëlische schrijver Etgar Keret. Die film maakte zoveel indruk, dat ik boeken van Keret wilde lezen. Gelijk. En dus schudde ik de lamlendigheid het lijf uit en bezocht ik de boekhandel hier in het dorp. Twee boeken van Keret lagen er, beide nam ik mee. 

Dat bleek een tegenvaller. Ik worstelde mij door het eerste boek en het tweede boek verdween uiteindelijk half gelezen naar de kringloopwinkel. Weg er mee, niet mijn ding. 

Maar toch bleef het knagen, dankzij die uitstekende documentaire. Als ik ergens een boek van Keret zag staan, moest ik het toch even oppakken, een paar regels lezen hier en daar om het vervolgens niet te kopen.

Daar kwam bij een van de laatste bezoeken aan de kringloopwinkel verandering in. Daar vond ik het boek Een goede daad per dag (2004) van Edgar Keret, maar zette het dit keer niet terug in de kast. De reden van mijn aanschaf: het omslagontwerp van Roald Triebels.

Zou Triebels een jazzliefhebber zijn?

Het platenlabel Blue Note staat garant voor kwaliteit. Er zijn maar weinig door Blue Note in haar hoogtijdagen uitgebrachte albums die de moeite van het beluisteren niet waard zijn. Het mooie van Blue Note is dat de platen op dit label altijd makkelijk te herkennen zijn door de uniformiteit in hoesontwerp. 

Saxofonist Tina Brooks (1932 - 1974) nam tussen 1957 en 1961 als muzikaal leider vier albums op waarvan er slechts één tijdens zijn leven werd uitgebracht: het magistrale True Blue (1960). Op de voorzijde van de hoes van True Blue staan 12 rechthoeken. Eén rechthoek bevat een foto van Tina Brooks, de overige rechthoeken zijn blauw. Niet allemaal dezelfde kleur blauw, maar elk rechthoek in een eigen schakering, eigenlijk net zoals op de cover van het boek Een goede daad per dag van Etgar Keret.

In de verhalen in Een goede daad per dag vond ik geen enkele verwijzing naar de muziek van Tina Brooks.

Zou uitgeverij Anthos en / of ontwerper Roald Triebels achteraf op de vingers zijn getikt door Blue Note? Geen idee.

Hetzelfde kan overigens gevraagd worden over het ontwerp van de hoes (en cd / elpee-labels) van Bob Dylans Shadows In The Night, om nog maar te zwijgen over de hoes van Joe Jacksons Body And Soul.

twee

Als liefhebber van comics neem ik eens per maand op previewsworld.com de lijst met binnen kort te verschijnen titels door om de gewenste titels te bestellen bij mijn vaste comicleverancier. Zo ook gisteren. Een van de deze maand aangeboden comics is Curb Angels van schrijver Nyala Ali en tekenaar Lisa Mendis. De beschrijving van die comic op Previews World begint zo: In the post-punk, global economy of the 1980's, four young women from very different backgrounds are united by a common goal: justice. Nou is dit - vooral door de tekenstijl - geen comic waar ik normaal gesproken belangstelling voor heb, maar voor even bleven mijn ogen wel hangen aan de op de website Previews World afgebeelde cover. Tekenaar Lisa Mendis heeft voor deze cover goed gekeken naar de cover van het debuutalbum van New York Dolls. Het grote verschil tussen comic en albumhoes is dat op de voorzijde van de comic vier dames afgebeeld staan terwijl op de de voorzijde van New York Dolls - zoals het debuutalbum heet - vijf heren in Dameskleding staan. Het is knap hoe Mendis één Doll heeft weggemoffeld voor haar comic cover.

Er zijn vele comics met een Dylanverwijzing, maar de leukste is misschien wel een aflevering van Doctor Who met een naar The Freewheelin' Bob Dylan verwijzende cover, zie hier.

drie

Afgelopen april kocht ik op de verzamelaarsbeurs in Utrecht een poster van de film Otto E Mezzo (1963) van Federico Fellini. Niet omdat ik die film kende en daarvan onder de indruk was, maar omdat ik die poster zo mooi vind. En wie kan er nou een oude filmposter laten liggen voor €5,-? Ik in ieder geval niet. Het is zo'n geschilderde poster waarop zowel Marcello Mastroianni en Claudia Cardinale staan afgebeeld. Die laatste is in de Dylanwereld natuurlijk bekend van de hoes van het album Blonde On Blonde, maar dit terzijde.

Enfin, kort na aanschaf van de poster, wist ik ook een dvd met Otto E Mezzo op de kop te tikken. Want de schoonheid van de poster deed mij verlangen naar het zien van de film. Die dvd belandde na aanschaf op de stapel nog te kijken en werd vergeten, ondanks dat ik dagelijks langs de inmiddels ingelijste filmposter loop. Afgelopen week eindelijk Otto E Mezzo gekeken. 

Binnen vijf minuten na het aanzetten van de film zie ik een man - touw om zijn enkel - door de lucht zweven als een ballon. Een soortgelijke scène is te zien in de film I'm Not There waarin zes verschillende acteurs Bob Dylan spelen, al valt Dylans naam niet in die film.

Regisseur Todd Haynes heeft - voor het maken van I'm Not There - gekeken naar Fellini's Otto E Mezzo. Dat blijkt vooral uit de menselijke ballonscène in beide films, maar niet uitsluitend. Er zijn wel meer overeenkomsten tussen Otto E Mezzo en I'm Not There te vinden, al zijn ze niet allemaal zo duidelijk als de menselijke ballon.

Had Todd Haynes na het voltooien van I'm Not There op het matje geroepen moeten worden door de filmrechtbank? Had Roald Triebels door de mangel van het designersgilde gehaald moeten worden? Verdiende Lisa Mendis een levenslang verbod op het beluisteren van New York Dolls na het tekenen van de cover van Curb Angels?

Natuurlijk niet. 

Maar er is wel ergens een grens, een grens met aan de ene zijde eren en aan de andere zijde plagiëren. Ik heb geen idee waar die grens precies ligt en gelukkig hoef ik dat ook niet te weten. Laat mij maar een beetje aanklooien en rondstruinen in de literatuur, muziek en film en af en toe roepen: 'hé, dat is hetzelfde als...'