In 2001 bracht Nijgh & Van Ditmar het boek De knetterende schedels van de Vlaamse auteur Roger van de Velde (1925 - 1970) uit. Dat boek bevat een heruitgave van de gelijknamige verhalenbundel uit 1969, het essay Recht op antwoord uit datzelfde jaar en een uitvoerig nawoord over leven en werk van Van der Velde. Niet dat ik rond die tijd van Van de Velde had gehoord, maar daar bracht het Willem Elsschot Genootschap verandering in. In 2001 - het jaar waarin De knetterende schedels verscheen - was mijn schoonvader lid van dat genootschap en via dat genootschap ontving hij dat net verschenen boek. Mijn schoonvader was onder de indruk van het boek van Van de Velde en stak die bewondering niet onder stoelen of banken. Mijn schoonvader is een man die zijn bewondering graag deelt en dus kreeg ik niet lang nadat hij Van de Velde had gelezen het boek dat zo'n indruk op hem had gemaakt. Ik las het en snapte zijn bewondering.
Op de voorzijde van De knetterende schedels - het boek uit 2001 bedoel ik - staat over een ietwat saaie foto van een ruimte met niet meer dan één raam en een stenen vloer met daarop een houten tafel en twee banken de laatste alinea van Recht op antwoord, eindigend met: 'En omdat ik eenmaal niet kan weerstaan aan die vermaledijde heerlijkheid, waar de gouden vogel van Elsschot jubelt, veel hoger dan een leeuwerik.' [1] Zie daar de connectie met de eerder genoemde Elsschot & het genootschap dat opgericht is om hem te eren.
Hoe saai de kaft van De knetterende schedels is, het is een pareltje vergeleken bij de kaft van het boek van Roger van de Velde dat ik vlak daarna vond: Recht op antwoord & al het andere proza. Onder deze titel verscheen in 1980 het verzameld werk bij Elsevier Manteau, de kaft een zwart vlak met in bruine en witte letters titel en auteursnaam. Goed boek, slechte kaft. Recht op antwoord & al het andere proza vond ik op een vlooienmarkt in de Hanzehal in Zutphen, niet lang nadat ik De knetterende schedels had gelezen. Daarna ben ik nooit meer ergens een boek van Roger van de Velde tegengekomen, tot gisteren, maar daarover straks meer.
Kom ik nooit boeken van Van de Velde tegen omdat hij zo verdomd weinig verkocht heeft, dat zijn boeken simpelweg niet in omloop zijn, of juist omdat zijn boeken zó gewild zijn dat - als er al een boek van hem op de markt komt - dit nooit lang te koop blijft? Ik weet het werkelijk niet. Wat ik wel weet, is dat ik - naast mijn schoonvader - niemand ken die Roger van de Velde heeft gelezen of zelfs maar van naam kent.
Roger van de Velde kreeg na verschillende maagoperaties de pijnstiller palfium voorgeschreven. Van de Velde raakte eraan verslaafd, vervalste doktersrecepten om aan palfium te komen met als gevolg dat hij vanaf 1961 tot april 1970 veelvuldig vastzat in gevangenissen en psychiatrische instellingen. Omdat het hem niet was toegestaan te publiceren, smokkelde zijn vrouw zijn geschriften in haar ondergoed de gevangenis uit, waarna zijn verhalen gepubliceerd konden worden. Meest bekend is zijn essay Recht op antwoord waarin hij de absurditeit van het aan hem opgelegde publicatieverbod, de scheve verhouding tussen zijn misdaad en straf, en de tekortschietingen van de psychiatrie zoals door hem ondervonden aan de kaak stelt.
Een boek is meer dan alleen de inhoud. Ook een kaft is belangrijk voor de leeservaring. Net als de bladspiegel, het gebruikte lettertype en het papier waarop de tekst is gedrukt. Het eerder genoemde De knetterende schedels is in een net iets te kleine letter gedrukt. Voor Recht op antwoord & al het andere proza is wel de juiste letter gekozen, maar dat is - naast de inhoud - dan ook het enige positieve aan dit boek. Fout papier, eigenlijk te dik waardoor het niet lekker vasthoudt en - zoals ik boven al schreef - een fouter dan foute kaft. Aan de gisteren gekochte eerste druk van Recht op antwoord klopt alles: prettige lettertype, goede bladspiegel, schitterende kaft. Als de voorwaarden goed zijn, is het heerlijk lezen.
Ik heb vandaag voor de derde keer Recht op antwoord gelezen. Voor de derde keer maakte het indruk.
In Recht op antwoord schrijft Van de Velde niet alleen dat hij tijdens het uitzitten van zijn straf niet mag publiceren, maar dat het hem ook verboden was om na zijn vrijlating zijn verhalen uit te brengen. Ik vroeg mij tijdens het lezen af hoe dat zit in Nederland. Oké, Van de Velde zat in België vast, maar ik ben te lui om dat op te zoeken. Bovendien woon ik in Nederland & als ik ooit over de schreef ga - wat ik niet van plan ben - kom ik in Nederland vast te zitten. Nederland dus, anno 2025.
Op de website van de Rijksoverheid kan ik zo snel niks vinden over het publiceren tijdens gevangenschap, wel wat vrij algemeen klinkende regels met betrekking tot bezoek en contact met de buitenwereld. Mijn zoekopdracht levert ook een AI-antwoord op. Op mijn vraag 'mag een gevangene publiceren?' kwam het volgende antwoord:
Ja, een gevangene mag in principe publiceren, maar er zijn wel beperkingen. De gevangenis mag de publicatie controleren en eventueel weigeren als deze de veiligheid of orde in de inrichting in gevaar brengt. Ook kunnen er beperkingen zijn op het gebruik van elektronische middelen voor publicatie.
Dat lijkt vooruitgang ten opzichte van België in de jaren zestig van de vorige eeuw, al is er een addertje onder het gras: de beperking van elektronische middelen kan een probleem zijn. Een manuscript kan dus (mogelijk) niet via e-mail naar een uitgever gestuurd worden. Mag de tekst wel op een computer geschreven worden waarna een uitdraai via post naar een uitgever gestuurd kan worden? AI geeft geen antwoord.
Hoeveel uitgevers accepteren nog manuscripten op papier? En hoe zit het met de eventuele correcties van het ingeleverde manuscript? Drukproeven?
Er mag dus meer, maar of het daardoor ook mogelijk is om als gevangene te publiceren, is maar de vraag.
Recht op antwoord is 56 jaar na publicatie nog steeds goed om te lezen. De situatie lijkt in de verstreken jaren te zijn verbeterd, maar er zijn zeker kanttekeningen te maken.
Recht op antwoord zet nog steeds tot denken aan. Lees dat boek.
~ * ~ * ~
Website Rijksoverheid 'Welke rechten heb ik als ik in de gevangenis zit?'
[1] absurd genoeg wijkt het citaat af van de definitieve editie van Recht op antwoord.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten